Çocuklarda öfke sorunu neredeyse her anne babanın mustarip olduğu en temel davranış bozukluklarındandır. Bu sorun sebebiyle iletişim başta olmak üzere yaşamın her alanına sirayet eden öfke sorununun sebeplerini öğrenmek, beraberinde çözüm yollarını da getirmektedir.
Çocuktan çocuğa fark etse de genel anlamda çocuklar çeşitli sebeplerden dolayı öfkelenebilirler. Öfkenin kaynağını anlamak, ebeveynlerin ve yetişkinlerin çocuklarına daha etkili bir şekilde yardımcı olmalarına vesile olur. Çocukların öfke sebeplerinden bazıları şunlardır:
Duygusal Denge: Çocuklar, duygusal dünyalarını kontrol etmekte yeteneksiz olabilirler. Henüz duygusal dengeyi sağlama ve ifade etme becerilerini tam olarak geliştiremedikleri için öfke, bir tür duygusal tepki olarak ortaya çıkabilir. Bu tepki bazen oyuncağa bazen de çevresindeki kişilere yönelik olarak meydana gelir.
İletişim Zorlukları: Dil becerilerini geliştirmekte olan çocuklar, duygusal ihtiyaçlarını doğru bir şekilde ifade etmekte zorlanabilirler. Bu durumda, öfke çocuğun ihtiyaçlarını belirtme veya anlama çabası olarak ortaya çıkabilir. Kendini ifade etme sorunu ve anlaşılamamak düşüncesi öfkeye sebep olabilmektedir.
Sınırları Anlama: Çocuklar, sınırları ve kuralları anlamakta zorlanabilirler. Bu durum, istedikleri şeyleri elde edemediklerinde veya sınırlar aşıldığında öfkenin ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu anlamda sınırsız istekler yerine sınırlı alan hakimiyeti çerçevesinde çocukla iletişim önemlidir.
Fiziksel Rahatsızlık: Açlık, yorgunluk veya rahatsızlık gibi fiziksel durumlar, çocuklarda öfke patlamalarına neden olabilir. Bebeklerde alt ıslatmak, çocuklarda açlık veya hastalık öfkeye sebep olabilmektedir.
Bağımsızlık İsteği: Çocuklar, bağımsızlık kazanma sürecinde oldukları için kontrol ve karar verme konusunda istekli olabilirler. Bağımsızlık isteği engellendiğinde, öfke tepkileri görülebilir. Özgürlük ve bağımsızlık sorunu çözümünde sorumluluk ve empati kazandırmak önemlidir.
Duygusal Farkındalık Eksikliği: Çocuklar, duygusal farkındalık eksikliği yaşayabilirler. Duygularını tanımak ve ifade etmek konusundaki becerileri gelişmediğinde, öfke bu duyguların bir dışavurumu haline gelebilir. Olumlu iletişim becerisi yoksunluğu yine öfkeye sebep olabilmektedir.
Değişikliklere Uyum Sağlama: Çocuklar, rutinlerindeki değişikliklere uyum sağlamakta zorlanabilirler. Bu değişiklikler, çocuğun güvenlik duygusunu sarsabilir ve öfkeye yol açabilir. Çocuğun hazırbulunuşluk düzeyinin dışına çıkılması yine öfke sebebidir.
Duygusal Güvensizlik: Çocukların duygusal güvenliği, aileleriyle olan ilişkilerine bağlıdır. Bu güvenin sarsılması veya eksik olması durumunda çocuklarda öfke sorunları ortaya çıkabilir. Güvenli bağlanma çözüm iken güvensiz bağlanma öfke sebebidir.
Fiziksel ve Duygusal Güvende Hissetmeme: Çocuklar, kendilerini fiziksel veya duygusal olarak güvende hissetmediklerinde öfke tepkileri gösterebilirler. Çevresel düzenleme bu konuda önemlidir.
Model Alınan Davranışlar: Çocuklar, çevrelerindeki yetişkinlerin öfke yönetimini gözlemleyerek öğrenirler. Eğer çocuğun çevresinde olumsuz bir öfke modeli varsa, bu davranışları benimsemesi olasıdır. Çocuğun ilk öğrenmeleri model aldığı yakın çevresidir. Modelde öfke davranışı varsa çocukta da olası hale gelmektedir.
Mantık Muhakeme: Davranışlar muhakeme seviyesine göre de şekillenmektedir. Mantık muhakemenin çocukta eksik olması öfke ve şiddete yol açabilmektedir.
Çocukların öfke sorunları genellikle bu faktörlerin bir kaçı veya hepsinden kaynaklanır ve her çocuk farklı olduğu gibi, çocuğu etkileyen sebep de farklılık arzedebilmektedir. Ebeveynlerin çocuklarını anlamaları, duygusal ihtiyaçlarına karşılık vermeleri ve sağlıklı bir öfke yönetimi için destek olmaları önemlidir.
Çocuklarda Öfke Kontrolü İçin 16 Yöntem:
Çocuklarda öfke kontrolü sağlamak için her ne kadar çocuktan çocuğa farklı yöntemler söz konusu olsa da genel anlamda aşağıdaki yöntemler çözüme katkı sunacaktır.
Duyguları Tanıma: Çocuklara duygularını tanımaları için yardım edin. Hangi duyguları hissettiklerini ifade etmelerine olanak tanıyın. Duyguların tanınması kendini ifade etme becerisini geliştireceğinden dolayı öfke kontrolünde önemlidir.
Empati Geliştirme: Empatiyi teşvik edin. Başkalarının duygularını anlamak, çocukların kendi öfke duygularını daha iyi yönetmelerine yardımcı olabilir. Kendini diğerlerinin yerine koyabilen çocuk, öfke davranışından vazgeçebilmektedir.
İletişim Becerileri: Çocuklara duygularını ifade etme ve iletişim kurma becerileri kazandırın. Problemleri konuşarak çözmelerine destek olun. İletişim konusu öfke davranışının çözümünde önemli bir yere sahiptir.
Olumlu Rol Modeller: Çocuklar, çevrelerindeki olumlu rol modellerinden öğrenirler. Olumlu davranışları sergileyen kişilere dikkat çekin. Kendiniz ve çevresindekiler öfke davranışından kaçınmalıdır. Nitekim çocuk görerek öğrenir.
Problem Çözme Stratejileri: Çocuklara sorunları çözmek için farklı stratejiler öğretin. Öfkelerini kontrol etmek için alternatif çözüm yolları sunun. Problemleri öfke ve şiddet yerine konuşarak çözebileceğini anlatın. Ebeveyn olarak örnek olunuz.
Fiziksel Aktiviteler: Hareket ve egzersizler, özellikle enerji patlaması yaşayan çocuklar için etkili bir öfke yönetimi aracı olabilir. Fiziksel aktiviteler öfkenin kontrolünü sağlamada yardımcı olabilir. Çocuklara fiziksel oyunlar oynatılmalıdır. Özellikle etkileşime dayalı oyunlar davranış yönetimi açısından önemlidir.
İstendik Davranışlar: Olumlu yani istendik davranışları pekiştirin ve ödüllendirin. Çocuklar, olumlu davranışlarını sürdürmeleri konusunda teşvik edilmelidir. Olumsuz davranışlar ise pekiştirilmemeli ve anlayacağı dilde çocuklara anlatılmalıdır.
Öfkeyi Tanıma Oyunları: Çocuklara öfkenin belirtilerini tanımaları ve bu belirtileri fark ettiklerinde ne yapacaklarını öğrenmeleri için oyunlar oynatın. Öfkeyi tanıyıp farkındalık oluşturan çocuk, öfke davranışını yavaş yavaş terk eder.
İhtiyaçları Tanıma: İhtiyaçları giderilmeyen çocuk öfkelenir. Çocuklara duygusal ihtiyaçlarını tanımaları ve ifade etmeleri için destek verin. İhtiyaçlarını anladıklarında öfke duygularını daha iyi yönetebilirler. Fakat her isteğini yapmak gibi bir yanlışa düşülmemelidir.
Sakinleşme Teknikleri: Derin nefes almak, düşünmek veya basit sakinleşme teknikleri çocuklara öfke anlarında yardımcı olabilir. Öfke anında çocuğun sakinleşmesini ısrarla söylemek yerine biraz zaman geçmesini beklemek çözüme katkı sağlayacaktır.
Sınırlar ve Kurallar: Belirli sınırlar ve kurallar çocukların güvenli bir ortamda büyümelerine yardımcı olabilir ve bu da öfke kontrolünü destekleyebilir. Sınırlılıklar ve sınırlar yaşına uygun anlatılmalıdır. Yaşamda kurallar olmadığı takdirde olası zorluklar hakkında konuşulmalıdır. Evden örneklerle anlaşılması sağlanmalıdır.
Sanat ve Üretim: Resim yapma, müzik dinleme veya yazma gibi geliştirici faaliyetler, çocukların duygularını ifade etmelerine yardımcı olabilir. Doğa ve çevre bu anlamda etkili kullanılmalıdır. Topraktan veya kartondan etkinlikler yapılabilir.
Planlama ve Hedef Belirleme: Çocuklarla birlikte hedefler belirleyin ve bu hedeflere ulaşmak için planlar yapın. Bu, öz disiplin ve öfke kontrolünü geliştirebilir. Ulaşabileceği küçük hedefler, yapabileceği etkinlikler öfke kontrolünde katkı sağlar.
Aile Katılımı: Aile olarak birlikte etkinliklere katılmak, çocukların aidiyet duygusunu geliştirebilir ve bu da öfke kontrolünü olumlu yönde etkileyebilir. Ailece manevi programlara katılmak, etkinlik yapmak katkı sağlar. Ayrıca tarihimizden milli ve manevi değerlerimiz içerikli öykü ve kıssalar ile desteklemek faydalı olacaktır.
Akıl Zekâ Oyunları: Akıl zekâ oyunları arasından muhakeme geliştirici olanlar aynı zamanda öfke kontrol becerisini de geliştirebilir. Yenme, yenilme, etkileşim gibi unsurlar öfke kontrolünü sağlamada etkili olabilmektedir.
Aile ve Oyun Terapisi: Çocuklarla oyun terapisi yoluyla duygusal ifade ve öfke yönetimi konularında uzmandan destek alabilirsiniz. Nitekim aile tarafından yapılan müdahaleler ile öfke kontrolü konusunda çözüm üretilemediği taktirde uzmandan destek almak gerekebilmektedir.
Unutmayın ki her çocuk farklıdır ve bu önerilerden her biri, çocuğun bireysel ihtiyaçlarına uygun olarak uygulanabilir.
Çocuklarda öfke davranışı başta okul hayatı olmak üzere arkadaş çevresini de ciddi anlamda etkilediği için ihmal edilmemelidir. “Ne de olsa büyüyünce geçer” düşüncesi doğru değildir. Psikolojik sağlamlık kazanan çocuk hayatta huzurlu ve mutlu olabilir. Bunun bir yolu öfke ve davranış yönetiminden geçmektedir.
Adnan Kalkan
[email protected]
Twitter: @adnankalkan01
YouTube: Adnan Kalkan
YORUMLAR