Üniversite Yönetiminde Bürokrasi Sorunu

Bürokrasi, devlet kurumlarında çalışan üst düzey yöneticiler topluluğu olarak açıklanmakta. Mecazi anlamda devlet kurumlarında kırtasiye işlerini öne sürerek işlemleri zorlaştırma (kırtasiyecilik) anlamındadır (TDK). Kamu sistemimizde bir bürokrasi sorunu vardır.

Son yazımlarımda üniversite yöneticilik pozisyonların toplam akademisyen sayısında oranına dikkat çekmiştim. İncelememizi profesör ünvanlı akademik yöneticiler ve idari bürokrasi için sürdürelim.

Rektör ve rektör yardımcıları (820 yönetici kadrosu) ile dekan ve dekan yardımcısı (6.189) gibi yönetim görevlerinin tamamına yakınının (yani 7.000 kadro) profesörler tarafında deruhte edildiği düşünülürse 39.506 profesörün %18,0’i yönetici olarak görev yapmaktadır. Yüksekokul (358), MYO (1.052), enstitü (595) müdürlüklerinin de (toplam: 2.005) çoğunluğu profesör unvanına sahip akademisyenlerce yürütüldüğünü dikkate alırsak rektör, dekan ve yardımcısı ve müdür olarak görev yapan (9.000) profesör oranı %24,0’e yükselecektir.
Bu oran yüksektir. Yükseköğretimde ciddi oranda bir akademik bürokrasi vardır. Bu bürokratik yapıya ek olarak üniversitelerde idari (memur) yöneticilerin de mutlaka yeniden değerlendirilmesi gerekir.

Memurlar
Devlet üniversitelerinin yönetiminde genel sekreter ve yardımcıları, daire başkanlıkları (8 adet) ile fakülte ve yüksekokul sekreterlerinden oluşan akademisyen olmayan (memur) yöneticiler de görev almaktadır. Devlet ve vakıf üniversitelerinin tümü için yapılacak bir hesaplamada memur yöneticilerin yaklaşık olarak dağılım şu şekildedir:
-Genel sekreter ve yrd.: 600-650
-Daire başkanı: 1640
-Fakülte(2.063), yüksekokul (358), MYO (1.052) ve Enstitü (595) sekreteri: 4000 civarında
 Bu idari yöneticiliklerin toplamı 6.000-6500 civarındadır… Bu sayıya şube müdürlüğü, şef, hastane müdürlüğü ile hukuk müşavirlikleri gibi görevler dâhil değildir.  
Bu idari kadrolara atanmalarda genel personel mevzuatından çok farklı “akademik idari yöneticilik” şartı istenmemektedir. Bu nedenle bu statüler eğitim/bilimsel birikimi zayıf personelce yürütülmektedir. Üniversite idari bürokrasisinin çağdaş üniversite düşüncesi oldukça yetersizdir. Hatta işleyişleri klasik bürokrasinin bile gerisindedir.
Yükseköğretimde yazının başındaki her iki anlamda da bürokrasi sorunu vardır. Bu akademik veya olmayan bürokrasi neden yükseköğretimi dünya standartlarına taşıyamamaktadır? Bu sorunun cevabı için dünyaya bir bakmak gerekir!

Yönetici seçimi
Dünyanın en iyi üniversitelerine birçoğuna sahip ülke ABD’dir. Bu ülkede eğitimde kalite standartları yanında yönetici seçimi önemsenen bir konudur. ABD’de eğitim kurumu yöneticisi seçim süreci; (1) ilan, (2) eleme ve (3) değerlendirme olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır.
Bizde üniversite boşalan bir üniversitenin rektörlüğü için YÖK sitesinden ilan verilmekte ve kurum içinde de bir değerlendirme yapılmaktadır. Rektörlük içinde profesör olma dışında şart istenilmemesi sistemin zayıf yönüdür. Diğer akademik yöneticiler için (dekan/müdür vd.) unvan dışında bir özellik istenilmemektedir. Akademik yönetici atama sürecinin gözden geçirilmesi, yeni kriterler eklenmesi gerekir.

Eğitim yöneticisine dikkatimizi yoğunlaştırmakla birlikte üniversite sistemimiz üzerinde de düşünülmelidir. Birçok uzman en etkili yöneticilerle bile üniversitelerimizi etkili ve verimli çalışan kurumlar hâline getirilmesinin zorluğuna dikkat çekmektedir.
Otomobil yarışında yarışı sürücü, araç ve yol bileşeni belirler. İyi bir ralli sürücüsünün eski bir araçla yarışı kazanması mümkün müdür? 
“Bir Üniversitenin Kuruluş Sancıları” kitabımda üniversitelerimizin finansmanı ve özerkliği konusunu değerlendirmiştim: Devlet üniversitelerimizin mali sisteminin kamu finansmanına dayandığına ve özerkliğin bazı alanlarında tartışmalı olduğuna dikkat çekmiştim…
Sıralamalarda en önde olan üniversitelerimiz bile kamu finansmanı ile ayakta durmaktadır… Birçok üniversitede akademik unvan ve yönetici atamalarında performans kriterleri sağlıklı bir şekilde işletil(e)memektedir. Endüstri 4.0’a doğru yeni bir değerlendirme yapılması bir ihtiyaçtır.

Son söz: Üniversitelerin başarısında iyi yönetilmesi yüksek paya sahiptir.