Mustafa Baygın | Yazar
Şap Aşısı ve Şap Hastalığından Ölen Hayvanlar -1-
Tarım ve Orman Bakanlığı, hayvan sağlığını tehdit eden her türlü hastalıkla mücadele kapsamında ülke genelinde sürekli ve titizlikle izleme faaliyetleri yürütmekte azami dikkat göstermektedir.
Bu çerçevede, 2025 yılı içerisinde Şap hastalığının yeni bir serotipi (SAT1), Bakanlığın ilgili birimleri tarafından tespit edilmiş ve bu serotipe karşı etkili bir aşı hızla geliştirilerek sahada uygulanmaya başlanmıştır.
Bakanlık, Türkiye genelinde 81 il ve 922 ilçede görev yapan yaklaşık 10.000 veteriner hekim ve yetiştiricilerle koordinasyon içinde hareket ederek, hayvan satış yerlerini kapatma kararı almayı uygun bulmuştur.
Hayvan sağlığını koruma amacıyla, veteriner hekimlerin saha taramaları ve aşılama faaliyetlerini büyük bir özveriyle yürütülebilmesi için, 2 Temmuz 2025 tarihinde Bakanlık kararıyla hayvanların yoğun olarak hareket ettiği hayvan pazarları, canlı hayvan borsaları, hayvan toplama ve satış merkezleri ile park ve panayırlar dâhil, tüm hayvan satış yerlerinin faaliyetleri geçici süreyle durdurulmuştur.
Amaç, Şap hastalığının yayılmasını önlemek ve etkin bir kontrol sağlamak, bütüncül bir mücadele stratejisi gerçekleştirebilmektir.
Sahada yürütülen çalışmalar hem hastalıkların yayılmasını önlemek hem de hayvansal üretimi güvence altına almak açısından kritik öneme sahiptir. Bu nedenle Bakanlıkça başvurulan yöntem ve uygulama doğru bir karardır.
Türkiye’de Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayısı
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2024 verilerine göre, Türkiye’de 16,9 milyon büyükbaş ve 54,9 milyon küçükbaş hayvan bulunmaktadır.
Şap veya başka bir hastalık nedeniyle hayvan ölümlerinin yaşanması, ülke ekonomisi açısından sadece et ve süt üretimi bazında bile çok ciddi rakamların ortaya çıkacağını, Tarımsal Strateji ve Politika Geliştirme Merkezi (TARPOL) tarafından hazırlanan “Şap Hastalığı 2025 – Ekonomik Etki ve Ulusal Mücadele Stratejisi Raporu” ortaya koymaktadır.
Aşılama bu bağlamda tahminlerin çok ötesinde önemli ve hassas bir konudur.
Şap Aşısı Sonrası Hayvan Ölümleri
Soru şudur: Hayvanları sağlıklandırmak ve hastalıktan korumak amacıyla yapılan Şap Aşısı sonrası, aşının etkisiyle hayvan ölümleri yaşanabilir mi? Mümkündür. Şap (foot-and-mouth disease, FMD) aşısı sonrası ölümler farklı nedenlerden kaynaklanabilir.
Aşı sonrası ciddi sayıda ölüm yaşanıyorsa, bu büyük bir kayıp ve normal koşullarda olağanüstü bir durum demektir. Bunun açıklanması için birkaç olası faktör vardır; ancak en net tanıyı veterinerlik ve laboratuvar tetkikleri koyar. Yine de bilimsel mantıkla değerlendirilebilir.
Aşı Bileşenlerine Bağlı Toksisite Tehlikesi
Aşılama sonrasında, farklı yer ve mekânlarda, ancak tek tek bakıldığında da “toplu ölümler” denilebilecek bir durum varsa, bu olağan dışıdır ve mutlaka araştırılmalıdır.
Etkenler şunlar olabilir:
1. Soğuk Zincirin Etkisi
Şap aşıları inaktif (ölü virüs) aşılardır ve +2°C ile +8°C arasında saklanmalıdır.
Aşı donarsa antijen yapısı bozulur ve bağışıklık sağlamaz.
Aşı yüksek sıcaklıkta (20–30°C üstünde) kalırsa antijen bozulur, bağışıklık yerine toksik veya inflamatuvar etki artar, etkinliği düşer ve stabilizatörleri parçalanabilir.
Türkiye’de 2025 Temmuz ayı, 55 yılın en sıcak Temmuz ayı olarak resmi kayıtlara geçmiştir.
2. Bozulmuş Aşının Riskleri
En büyük risk bağışıklık sağlamamasıdır; bu normalde ölüme yol açmaz.
Kontaminasyon varsa hayvana enfeksiyon geçebilir.
Yanlış saklama koşullarında bazı aşı adjuvanları (ör. yağ bazlı emülsiyonlar) yapısını değiştirip, özellikle saponin veya Montanide gibi güçlü adjuvanlar kardiyovasküler stres, şok veya organ toksisitesine yol açabilir.
3. Üretim ve Uygulama Hataları
Binlerce hayvanın ölümü, yalnızca soğuk zincirden değil, üretim/dağıtım sürecinde aşı partisi hatası, kontaminasyon, yanlış sulandırma veya yanlış uygulama (örn. damara verilmesi) nedeniyle de meydana gelebilir.
4. Bağışıklık ve Hayvan Faktörleri
Zayıf veya hasta sürüler aşı stresini kaldıramaz; şok veya organ yetmezliği gelişebilir.
Genetik veya metabolik hassasiyet, saponin veya adjuvanlara aşırı reaksiyona (anafilaksi gibi) yol açabilir.
5. Diğer Çevresel Faktörler
Dış etkenler (viral, bakteriyel salgınlar), aşılama stresi ile birleşince ölümcül sonuç doğurabilir.
Yanlış depolama (yüksek sıcaklık, donma), aşıyı toksik veya etkisiz hâle getirebilir.
Özet
Kitlesel ölümlerin tek nedeni genellikle aşı değildir. Ölüm, aşı + üretim hatası + depolama hatası + sürü sağlığı + çevresel faktörler birleşiminden kaynaklanır.
Sonuç: Tek başına soğuk zincir bozulması bu kadar toplu ölümlere yol açmaz; ancak etkinliği düşürür. Ölümler yaşanıyorsa, aşının kontaminasyonu, taşıyıcı/adjuvanın bozulması veya toplu uygulamada ciddi hata olasılığı daha yüksektir. Soğuk zincir ihlali ise dolaylı olarak bu problemlere zemin hazırlayabilir.
Devam Edecek…
YORUMLAR