Adana, Antik Kilikya Bölgesinin en önemli şehirlerinden birisidir. Hititlerden Osmanlıya, gelmiş geçmiş birçok medeniyetin beşiğidir. Adını, Yunan mitolojisine göre, Gök Tanrısı Uranus’un oğlu Adanus’tan almıştır. Toroslardan doğan, ovada geniş kıvrımlar yaparak Akdeniz’e dökülen Seyhan (Sarus) nehrinin kıyısında kurulmuştur. Adana’nın merkezinde bulunan Tepebağ Höyüğü, insanoğlunun yerleşik hayata geçtiği Neolitik Döneme aittir. Tarihi M.Ö. 6000’lere kadar uzanan, dünyanın en eski yerleşim birimlerinden birisidir.
Adana; Yumurtalık (Ayas), Yılankale, Misis ve Anazarva gibi merkezleriyle, hem efsanevi hem de bilimsel tıp geleneğinin izlerini taşımaktadır. Hipokrat’a atfedilen ilk muayenehaneler, Şahmeran efsanesi, Lokman Hekim’in ölümsüzlük iksiri hikâyesi ve Dioskorides’in bitkisel farmakoloji çalışmaları; bölgenin tıp tarihinde sembolik ve kültürel süreklilik taşıyan bir merkez olarak yorumlanmasına olanak tanır.
Tıp tarihinde yılan sembolü, insanlık kadar eski bir arketiptir. Antik çağlardan itibaren yılan, hem zehir hem de panzehir üretme kapasitesiyle “çifte doğanın” simgesi olmuş; ölüm ve yaşam, tehlike ve şifa arasında bir geçişi temsil etmiştir. Bu sembol, günümüzde de dünya genelindeki tıp kurumlarının amblemlerinde yer alarak evrensel bir ikon hâline gelmiştir.
Bazı yerel anlatılara göre, Hipokrat’ın Anadolu’daki ilk muayenehanelerinden birini Yumurtalık’ta (antik Aegeae) açtığı ileri sürülmektedir. Arkeolojik bulgular, burada Asklepion tarzı bir şifa merkezi bulunduğunu göstermese de, bölgenin Roma döneminde sağlık kültüyle ilişkili bir merkez olduğu bilinmektedir.
Yılankale efsanesi, Adana’nın tıbbî sembolizmini belirleyen en güçlü halk anlatısıdır. Efsaneye göre Şahmeran, yarısı yılan yarısı insan bir varlıktır ve yeraltında yaşar. Bilgeliği, şifası ve ölümsüzlüğü temsil eder. Bu ikili yapı bilgi ve tehlike, şifa ve ölüm tam da tıpta yılan sembolünün anlamını yansıtır.
Lokman Hekim anlatısı, Adana mitolojisinin en bilinen tıbbi hikâyesidir. Rivayete göre Lokman Hekim, ölümsüzlük iksirini Misis’te bulur; fakat Ceyhan Nehri üzerindeki köprüden geçerken rüzgârın etkisiyle iksirin yazılı olduğu kâğıt suya düşer. Böylece insanlık ölümsüzlüğü kaybeder. Bu efsane, bilgelik ve doğa arasında bir denge metaforudur.
Pedanius Dioscorides, MS 1. yüzyılda Anazarva’da doğmuş Yunan-Roma dönemi hekimidir. Beş ciltlik eseri De Materia Medica, bitkisel ilaçların sınıflandırılmasında yüzyıllarca temel kaynak olmuştur. Bu bilgi, Hipokrat efsanesinden ve Şahmeran mitinden farklı olarak, doğrudan arkeolojik ve filolojik kanıta sahiptir.
Adana ve çevresi, tıp tarihinin yalnızca kronolojik değil, sembolik ve kültürel kökenleri açısından da önemli bir coğrafyadır. Hipokrat, Şahmeran, Lokman Hekim ve Dioskorides anlatılarıyla şifa ve bilgelik eksenidir. Bu coğrafyada yaşananlar, dilden dile dolaşan efsaneler tıpta yılan sembolünün evrensel anlamlarıyla da güçlü biçimde örtüşmektedir.
ADANA için sadece bir coğrafya değil, tıbbın arketipsel anlamlarının yeniden üretildiği bir kültürel laboratuvar desek yeridir.
YORUMLAR