Cehalet, Vehim ve Aynası Düz Dostlar
Haddini bilmezlik, cehaletin tonsuz bir rengidir. Gürültü çıkarır ama derinliği yoktur. Ölçüden, sınırdan ve tartıdan yoksundur. Çünkü cehaletin en belirgin hâli, bilmemekten çok, bilmediğini bilmemektir.
Belki de cahilin en kuvvetli motivasyonu vehimdir. Vehim, bilgiye benzeyen ama bilgi olmayan bir şeydir; delil istemez, itiraza kapalıdır ve kişiye sahte bir kesinlik verir. Bilgi insanı yavaşlatır, durdurur ve tarttırır; vehim ise hızlandırır. Hız, sınır bilinciyle birleşmediğinde cesaret gibi görünür ama aslında cürettir.
Bu sebeple “cahil cesur olur” sözü bir övgü değil, bir teşhistir. Buradaki cesaret, riskin farkında olarak alınmış bir sorumluluk değil; riskin idrak edilememesidir. Halk arasında dolaşan “sonunu düşünen kahraman olamaz” ifadesi de çoğu zaman yanlış anlaşılır. Mesele sonunu düşünmemek değil, sonucu bilerek ve göze alarak yürümektir. Düşünmeden atılan adımlar cesaret değil, hesapsızlıktır.
Oysa insanı yaratan ve onu en iyi tanıyan Allah Teâlâ, Kur’an-ı Kerim’de defalarca insanın düşünmesini, akletmesini, sözünü ve fiilini tartmasını, buna göre adım atmasını hatırlatır. Bu tekrar, düşünmeden hareket etmenin makbul bir yol olmadığını açıkça ortaya koyar. Söz de, fiil de muhasebe ister.
İnsan, hayatının bir noktasında bir işin ehli olabilir. Sürekli yaptığı işlerde ustalaşabilir; o dar alanda kimse eline su dökemeyebilir. Ancak daha önce yapmadığı, yalnızca başkalarında görüp kendisinde var sandığı şeylerde çoğu zaman zır zırı cahildir. Cehalet burada kendisini, vehmedilen bir bilgiyle örter. Kişi sınırını kaybeder; cehalet fark edilmediği için daha da kökleşir.
İşte tam bu noktada insanın kendisine kendisini olduğu gibi gösterecek dostlara ihtiyacı vardır. Övgü dağıtan, eğri bakan değil; gerçeği eksiltmeden söyleyen, düz duran dostlara… Bu dostluk rahatsız eder ama onarır. Çünkü insan, kendi kendini bütünüyle göremez.
Naçizane tavsiye şudur: Kendinize aynası düz olan dostlar bulun ve onları kaybetmeyin. Çünkü cehaletin perdesi çoğu zaman bilgiyle değil, önce dürüst bir bakışla yırtılır.
YORUMLAR