Şap Aşısı ve Şap Hastalığından Ölen Hayvanlar - 2

Mustafa Baygın
Araştırmacı Yazar
Şap Aşısı ve Şap Hastalığından Ölen Hayvanlar - 2Önceki yazımızda özetle, SERO TİPİ (SAT1), Bakanlığın ilgili birimleri tarafından tespit edilmiş ve bu serotipe karşı etkili bir aşı hızla geliştirilerek sahada uygulanmaya başlandığından, bu minvalde hayvanları sağlıklaştırmak ve hastalıktan korumak amacıyla yapılan şap aşısı sonrası, aşının etkisi ile hayvan ölümleri yaşanabilir mi sorusuna cevap aramıştık.   Devamında, tek başına soğuk zincir bozulmasının bu kadar toplu ölüm yapmayacağını, fakat etkinliği düşüreceğini; eğer ölümler görülüyorsa aşının kendisinde kontaminasyon, taşıyıcı/adjuvanın bozulması veya toplu uygulamada ciddi hata olması ihtimalinin daha yüksek olduğunu belirtmiştik.
 Binlerce Hayvan Âniden Ölebilir mi?Önceki yazımızdan bu yana ve aşağıda da sıralayacağımız nedenlerden dolayı, kontamine veya yanlış inaktive edilmiş aşı, en tehlikeli ve hızlı ölüm sebebidir.  Şap aşısı özelinde bir “Risk Zinciri” şeması oluşturmaya çalışırsak:
Hangi bileşen, hangi hata, nasıl kitlesel ölüme yol açar?  Adım adım risk zinciri şeması:Şap Aşısı – Kitlesel Ölüm Risk Zinciri  Üretim Aşaması

Virüsün inaktivasyonu eksik → canlı virüs kalabilir, hastalık başlar.

Sterilizasyon hatası → bakteri/mantar kontaminasyonu, sepsis riski.

Yanlış adjuvan oranı → toksik inflamasyon.Depolama / Nakliye

Soğuk zincir kırılması → antijen bozulur, toksik veya etkisiz aşı.

Uzun süreli bekletme → stabilizatör yetersiz kalır, adjuvan etkisi artar.Enjeksiyon ve Sürüler

Hijyen eksik → iğne ile bakteriler travma bölgesine taşınır.

Çok sayıda hayvana aynı anda yanlış uygulama → lokal veya sistemik enfeksiyon.

Zayıf, hasta veya stresli hayvanlar → aşılama şoku veya organ yetmezliği.Bileşen Bazlı Lokal Etki

Olası Dokusal Etki Şiddetli Risk

Alüminyum hidroksit Lokal inflamasyon, nodül Nadir sistemik etki

Saponin Hücre zarında gözenek → inflamasyon Çok yüksek dozda şok/organ hasarı

Yağ-emülsiyon adjuvan Granülom, inflamasyon Aşırı dozda toksik/şok

Kontaminantlar Bakteri/mantar çoğalması Sepsis ve ölüm

Canlı/eksik inaktive virüs Hastalık başlatır Kitlesel ölüm Sonuç

Lokal doku tahrişi → normal bağışıklık uyarısı.

Aşırı tahriş / kontaminasyon / yanlış formülasyon → kitlesel ölüm.

Riskli hayvan + travma + yanlış uygulama → ölüm dalgası.Bu zincir, “Nasıl binlerce hayvan birden ölebilir?” sorusunun anlaşılır cevabıdır: Tek başına aşı nadiren ölüm yapar; fakat üretim hatası, depolama hatası, adjuvan aşırı dozu ve sürü hassasiyeti birleşirse felaket kaçınılmazdır.
 Bu Olası Hayvan Ölümleri Önlenebilir mi?Sorular üzerinden cevap arayalım:1. Aşılamaya giden personel, şap aşısı konusunda sertifika sahibi mi, yani yetkin midir?   2. Eğitimleri tam, şap hastalığı ve aşı konusunda yeterli bilgi ve donanıma sahip midir?   3. Aşılar, hastalık başlamadan mı, yoksa hastalık devam ederken mi uygulandı? (Ateşli çocuğa metamizol verilmemesi örneği gibi.)   4. Hayvan sahiplerinin hayvanlarında veya çiftliklerinde hastalık öyküsü var mıydı? Talepleri oldu mu?   5. Aşıların formülündeki bileşen oranlarının kontrolü yapılmış mıdır? Yapıldıysa, kim ve hangi kurum tarafından gerçekleştirilmiştir?   6. Yurt genelinde yüksek sıcaklıkların görüldüğü bu dönemde, soğuk zincir prosedürlerine riayet edildi mi?   7. Soğuk zinciri muhafaza edecek (+2 ~ +8 °C) donanım var mıydı? Varsa, bu donanımın türü ve markası nedir?   8. İnaktif virüs parti kontrollerine ait test raporları mevcut mudur? Örnekleri ibraz edilebilir mi?   Bu önlemler ve tedbirler tam olarak uygulandığında, şap aşısı sonucu oluşabilecek komplikasyonlar en aza indirilecek, hayvan ölümleri de minimuma düşecektir.   Aksi durumda ise yüksek oranlarda ölümler yaşanabilir. Bu noktada, yukarıdaki sorulara verilecek cevaplara göre mali sorumluluk ve yol açılan zararların nasıl tazmin edileceği de düşünülmelidir.  Olası Ekonomik ZararlarTARPOL tarafından hazırlanan ve yayımlanan “Şap Hastalığı 2025: Ekonomik Etki ve Ulusal Mücadele Stratejisi Raporu” verilerine göre, muhtemel ekonomik kayıplar şöyledir:

Et üretim kaybı: 2,3 Milyar Dolar

Süt üretim kaybı: 875 Milyon Dolar

İlaç giderleri: 416 Milyon Dolar

Aşı uygulamaları: 50 Milyon Dolar

Buzağı ölümleri: 25 Milyon Dolar

İhracat kaybı: 437 Milyon DolarYüzde 30’luk bir etkilenme durumunda, sadece büyükbaş hayvan kaybından yıllık toplam 4,1 Milyar Dolar zarar öngörülmektedir.   Telafisi İmkânsız Zararlar Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre Türkiye, 2020 yılında tarım ürünleri ihracatında 20,71 milyar dolar ile 23. sırada yer almışken; 2025 yılı projeksiyonlarında bu rakamın ortalama 25,1 milyar dolar olacağı öngörülmektedir.   Dolayısıyla %30’luk kayıpla ortaya çıkabilecek 4,1 milyar dolarlık zarar küçümsenemez; telafisi imkânsız zararlar kategorisinde değerlendirilmelidir.   Devam Edecek…